Шотла, шотло мо лӱмнержым, сылнымут айдемын личность, иктӧр праван, эрык да тыгодымак айдемын чыла еш негыз членже улеш, да чын тӱняште уло тӱняштеМе айдеме тукымын да ӱлыкӧ намыс кондышо права акт-влак отстраненность негуманитарный деке айдемым амырта, а тӱня тудлан, да тудым лудын эрык укелыкыште тартушто еҥым утареныт да мут лиеш, молан манаш гын, кӱкшӧ еҥ тырша. А тиде кӱлешан, кузе кора айдеме лийын огыл гын manghawakan пытартыш средства, пызырымаш ваштареш восстаний тираний деке да, лиеш мо еҥым правам аралыме закон.
Шотыш налме, шке нацийышт калык тӱҥ шотышто правам пеҥгыдемдыше уставыште молан ӱшанен еҥ-влак иктыш ушеныт, да илышкыл айдеме личность да поянлыкшым аклаш да эрык илыш йӧным саемдаш шонышо-влаклан полшат шукыж годым пӧръеҥ ден ӱдырамаш-влаклан иктӧр права ден прогресс.
Тудо жапыште кугыжаныш кузе-полшаш сӧрен членже, наций-влак организаций дене пырля ушымаш, калык пагалыме айдемын праважым да тӱҥ эрыкшым да шукта. Тиде пеш кӱлешан значенийым умылен шуктен тиде кӱлешан да тичмаш праваже да эрыкше сӧренат. Тугеже, чылажат кузе кычкырат деклараций генеральный ассамблейже калык чыла стандарт дене кучылталтше да чумыр эл, кажне тукым ниялткален да цель дене кажне еҥ, тиде видыштыже йодшо эре уло, да тидлан тыршен тунемман да ончыл шонымашан йӧн-влак улыт правашт ден эрыкыштым пагалат да образованийын национальный мер тӱнямбал кӱкшытыштӧ полшаш, йӧным ышташ манын, нуно пайдале да иктешлымаш, шотлен шуктымаш, кугыжаныш граждан-граждан да территорий-влак член-влак, нунын юрисдикциян йымалне улеш. Да чонем шӱла да уш-акылым пуымо шотышто нуно икте-весе дене толшаш улыт. Кажне еҥын праваж ден эрыкшым чыла уло уло, уло деклараций тидын деч посна иктаж-могай ойыртем, кузе тыгай раса, коваште тӱсан, кӱвар, йылме, религий, але вес ӱшандарен политике, социальный, национальный але уло, погымо шинчымаш, але вес могай улмо шочын. Тидын деч моло, нимогай ойыртем лийын огыл негызеш эртаралтеш политический, правовой статусшым але тӱнямбал эл але кундем, тудын калыкше, тудо эрыкан лиеш, несамоуправляющийся але иктаж-семын шке суверенитетшым уке огыл. Нигӧат ок чаре, кул але тарзе лийын керек-могай формымат bubusabusin работорговля. Чыташ лийдымын осалланаш але нигӧм огеш судитле, але лӱмнержым шӱктарашат мут але чондымо. Дискриминаций да права деч посна чыла закон ончылно чыланат иктӧр улыт, законым аралаш.
Садлан кажне айдеме праван улшо-влак деч аралыме кеч-могай дискриминаций-гына, тиде пудыртен деклараций, дискриминаций да тыгаяк чыла деке от усьыкташ.
Кажне айдемын праваже права правам пудыртен суд тудын пайдале улмыж годым тӱҥ ийысе кугыжаныш пӧртылта, пуаш конституцийыште закон але тудо. Эрыкан чын суд калыкле да иктӧр праван улмо негызеш тичмашын, ойыркален кажне судыш уголовный права да обязанностьшым рашемден палемдыме годым тудын да титакше обоснованность тудлан ончыктена. Кажне преступлений шотышто уголовный права улыт титакдыме титакле, судышто титак доказатлен тудым почмо годым закон почеш ок эрте, тудо чыла гарантийым верланыше, шке аралаш кӱлын. Нигӧ титаканыш луктын огыл преступлений-влак лийын кертеш негызеш шуктымеке, могай-гынат але пашадыме верч пытаренам, уголовный преступленийлан шотлалтше але тудо кугыжаныш огыл тӱнямбал правам почеш, тидым ышташ шке жапыштыжак. Мутым утларак нелеш налаш огеш лий, молан гын, молан жапыште применимый, наказуемый преступленийым ышташ манын. Нигӧ мешаяш ок керт, тудо шке ешыжым илышыште шкешота вурсалт, поро илемыштет шогышо але тудым лӱмын але лӱмын да корреспонденцийым тайнышт. Кажне тыгай праваже уло але тыгай закон деч арален шога шога. Кажне кундемыште улшо кажне элыште правам да эрыкым куснылшо илаш верым ойыреныт. Кажне айдемын кеч-могай праваже уло эл кудалта, шкенжым шке пуртен, да шке кундемышкыже пӧртылын. Кажне праважым шыгыремдымылан да моло эл деч шылым налын кычалыныт. Годым кучылташ правам шыгыремдымаш лиеш ок керт, преступлений ыштыше-влакым чыныш шуктен неполитический, але ыштыш-влакым, принцип, цель ваштареш иктыш ушнышо наций-влак организаций Гражданстве але вашталтмын посна шке права гражданстве деч посна тыглай нигӧ дене лийын огыл. Мужыран пӧръеҥ ден ӱдырамаш ешым чумырен да кугу айдемын праваже улеш, тӱрло расым шыгыремдымыже деч посна пале-влак шотышто, Национальный але религий чӱктат.
Ушнымо шотышто нуно икгай права дене пайдаланен, тудын состоянийже мужыраҥмым шӧрымӧ да годым годым. Мужыраҥме годым кок тичмашын ушнен веле яра да келша Лийже ешыште тӱҥ шотлалтеш праваштым аралымылан кугыжаныш да обществын веле да пӱртӱсын да обществын ячейкыже.
Эрыкыште лиеш шонышо кажне айдемын праваже, права да эрык дене але шкетынат религий верам вашталтышым пуртымо ӱшандарен тиде чон семын, мер тӱшка гыч весыш да тыге, але шке шонымаштым почын манын религийым туныктен, да богослужений шукталтеш. Кажне айдемын шке праваже да эрыкше деч посна тиде шонымашым ӱшандарен ойлаш права улмо мешаен шоген эрыкым кычалаш да кучаш чӱктен, учётыш налме да чек деч посна кеч-могай идейым шарымаш да информаций средства гыч да шарлен.
Кажне шке эрык дене ойырен налаш праваже уло але айдеме посредством элла гыч представитель-влакым лач управлений ушнен.
Тиде чынак калык кумылым эрык сайлымашыже лийшаш улмаш, садланак негызлан правительствыште власть жапын-жапын палдырна але вес йӧн дене шолып йӱклымаш йӧн дене сайлена иктешлымаш эртаралтеш формо иктӧр праван, эрык йӱклена йӧным ыштен. Кажне айдеме, обществе член, социальный да национальный да тӱнямбал правам уло вийым да йӧным сулен шуктен кугыжаныш структура дене келшышын да пырля кажне ресурс гоч посредством, экономике, илышкыл да тӱвыра вияҥдыме да тудым аклаш кӱлмым тудо личность эрыкан пижме деч чоклат. Кажне пашаште праваштым, эрык дене ойырен налме пашалан, чын пашажлан да сай йӧн да пашадымылык деч аралыме. Паша деч посна кажне еҥын уло садлан иктӧр права верч тӱлаш, иктаж-могай дискриминаций. Тареш толшо кажне пашам ыштена да тӧр правашт уло, да ешыжлан сай илашыже йӧным ыштыше еҥ шканже шке ышта, да ешараш, кӱлеш годым, моло социал полышым йӧн. Лӱмын ыштыме правам да интересым аралаш кажныже шке профсоюз пура. Келшымаш да кажне канаш праван улыт, жап сезон пашазе-влакым шыгыремдымаш, пашадарым пайрем ӱшаным чӱктат. Илышыште кӱкшытыш кажне айдемын праваже улеш, тазалык сита негызлалтше да тудын ешыж да шке кучен, кочкышым, вургемым, суртлан кӱлеш обслуживатлыше социал да медицине ден кайышыч, да права комфорт жапыште пашадымылык, чер, инвалид, вдовство, шоҥгылыкат лишемеш да моло средства-влак дене илымышт годым событий-влакат перныш йомдарен огыл.
Ава да йоча-влакын праваштым пуэн тыршымышт да полышышт дене ойыртемалтеш.
Йоча-влак чыланат, брак мужыраҥме деч ӧрдыжтӧ але шочшо, социал аралтышым кучылтыныт икгай улыт. Кажне образованийым налаш правам уло Оксам тӱлыдымӧ образованийлан шотлалтеш, тӱҥалтыш ден тӱҥ этаплаште кечым. Тӱҥалтыш образований садыгак лийын Тудо профессионал образованийыште пуалтын да технике шотышто чыла иктӧр образований кӱкшӧ степеньже ик суапым ыштеныт да чыла. Тичмаш образований вияҥше айдемын праважым кугемдаш лиеш да личность деке пагалыме айдеме да тӱҥ эрыкшым колтен. Тудын полшымыж лийже ваш умылымаш, чытышлан да чыла калык коклаште келшымашым, расовый религий да группо пашам организоватлымаш да полшышо лийын Паша ушнышо наций-влак организаций дене ваш пижын. Шке чылт изи йоча ача-ава улмо права деч образований тӱрлык-влакым ойырат. Кажне еҥ илышыште участвоватлаш праван улыт ласкан культурный обществын, искусство дене ракатланаш, тудын дене пайдаланен да поро шанче прогресс участвоватла. Кажне еҥын духовный да материальный производство правам аралаш кеч-могай саска, шанче, литератур але сылнымут, молан тудын авторжо лийын. Тӱнямбал да илышкыл радамым кажне айдеме праван улыт, кудыштын правашт да эрыкышт, тидын дене декларацийым возен, тӱрыс шуктен кертеш. Кажне айдеме тукым ончылно порысышт лийын, тудлан вияҥаш эрыкым да тичмаш да личность ала веле. Кажне айдеме шке правам да эрыкым шыгыремдыме веле кучылтыныт годым лӱмеш лий, тӧртык дене келшен палемдыме цель налына гына, могай гына мораль чынжымак кугешнем да правашт ден эрыкыштым пагалат да весе-влак йодеш шотлымо, радам да чумыр обществыште демократий мер негызлалтын. Тудо кеч-могай правада ден эрыкдам шотыш лиймеямде огыл, принцип, цель ваштареш иктыш ушнышо наций-влак организаций Тиде нимом йодеш, молан умылымашым пуаш, иктаж-могай кугыжанышын але посна тӱшка еҥ-влак ышташ правам чурийже иктаж-могай действийым ыштыше кеч-могай тарванылмышт але, тиде документыште возымо колта.
